Dolnoserbske wugronjenje

Zuki dolnoserbskeje rěcy

Pśi jadnotliwje pśedstajonych pismikach a wězbach pismikow (gl. how) pomjeniju se jim wótpowědujuce zuki. Na tom městnje jo zestajony pśeglěd wšych wužywanych zukow. Za kuždy zuk nalicyju se jogo artikulatoriske pśiznamjenja a jogo wugronjenje wopisujo se kontrastiwnje k nimšćinje. Dej se wuzwignuś, až slědujuce zestajenje njejo žedno wopisanje dolnoserbskego fonemowego systema.

Pśi wopisanju dolnoserbskego wugronjenja rozeznawamy slědujuce zuki: wokale [a], [e], [e̝], [ɛ], [ɪ], [i], [o], [ɔ], [u], [ʊ], [ɨ], aproksymanty [i̯], [ɪ̯], [u̯], [ʊ̯], konsonanty [b], [bʲ], [x], [xʲ], [d], [dʲ], [f], [fʲ], [g], [gʲ], [j], [k], [kʲ], [w], [wʲ], [l], [lʲ], [m], [mʲ], [n], [ŋ], [ŋʲ], [ɲ], [p], [pʲ], [r], [rʲ], [s], [ʂ], [ʃ], [ɕ], [t], [tʲ], [v], [z], [ʐ], [ʑ] a mjazy nimi afrikaty [d͡z], [d͡ʐ], [d͡ʑ], [t͡s], [t͡ʃ], [t͡ʂ], [t͡ɕ]. Mimo togo wužywa se symbol [ʲ] ako wobznamjenjenje měkosći (normalnje w zwisku z drugim symbolom, ako na pś. [bʲ]).

Pśispomnjeśa k wuzwólonym konwencijam IPA

Zuki se pśedstajaju z pomocu znamuškow IPA (Internationales Phonetisches Alphabet – mjazynarodny fonetiski alfabet). Wóni se pišu w rožkatyma spinkoma (na pś. [d]) a na tu wašnju se rozeznawaju wót pismikow (w špicnyma spinkoma, na pś. ‹d›). Z kliknjenim na znamuško móžośo pśejś k wopisanju danego zuka.

Wopśimjeśe rožkateju spinkowu z linkom wótpowědujo pśecej dokradnje jadnomu zukoju, njewótwisnje wót togo, wjele znamuškow jo za pśedstajenje zuka notnych: [d] jo rowno tak jaden zuk ako [d͡ʑ] abo [bʲ]. Teke cełe słowa abo zukowe wězby mógu se we wuwześnem paźe w rožkatyma spinkoma jawiś, wóni pak njamaju žednen link, gl. na pś. na wopisanje złožkowych granicow: [ˈdu.bra.wa]. Linkowane njejsu teke někotare zuki, kótarež w dolnoserbšćinje njewustupuju abo wustupujo jano na kšomje. Gaž jadna se wó dwa zasobu realizěrowanej zuka, pón pokazujotej se teke wónej źělonej w rožkatyma spinkoma: [b][j]. Toś ta konwencija ma skerjej techniske pśicyny: Wóna dej zmóžnjaś, až mógu se z jadnorym kliknjenim wužywaś linki k jadnotliwym wopisanjam zukow.

Afrikaty pśedstajaju se, ako w systemje IPA pśedwiźone, ako [t͡s], [t͡ʂ], [t͡ʃ], [t͡ɕ], [d͡z], [d͡ʐ], [d͡ʑ].

Zuk [a] jo w Mjazynarodnem fonetiskem alfabeśe (IPA) ako prězny wokal wopisany. W dolnoserbskej rěcy jo pak skerjej centralny (gl. Starosta 1999, b. 15).

Gl. teke: Pismik a zuk, Warianty wugronjenja.