Wugronjenje cuzych słow a póžyconkow

Rozkładowanja na pśedlažecem boce k dolnoserbskemu wugronjeju póśěguju se pśedewšym na wugronjenje indigenych dolnoserbskich słow. Weto pśedstajiju se w někotarych padach teke wupóžycenja ako pśikłady. Jadna se pśi tom pśedewšym wó póžyconki, kótarež su južo cełkownje do dolnoserbskego rěcnego systema pśewzete, na pś. šula abo hendryška. Cuze słowa se wužywaju jano ako ilustracija za fenomeny, kótarež njedejali njekomentěrowane wóstaś. Ako pśikład móžo słužyś wugronjenje pismikowu ‹v› a ‹x›. Wónej njewustupujotej w indigenem dolnoserbskem słowoskłaźe, weto se namakaju w tekstach. W takich padach normalnje pokazujo pśispomnjeśe na to, až jadna se wó wupóžycenje.

Powšyknje móžomy groniś, až póchada wětšyna wupóžycenjow w dolnoserbskej rěcy z nimšćiny resp. jo se pśez nimšćinu pósrědniła. To wobwliwujo teke wugronjenje, kótarež wótpowědujo wósebnje na zachopjeńku (pó pśiwześu słowa do dolnoserbskego rěcnego systema) do dalokeje měry nimskemu wugronjenju.

Njejo njewšedne, až rozeznawa se wugronjenje samskeje kombinacije pismikow we wupóžycenjach pla wšakich powědarjow (źělnje teke pla togo samskego powědarja). To jo mjazy drugim wót togo wótwisne, kak daloko jo se dane słowo južo do rěcnego systema pśewzeło, a móžo pótrjefiś akcent (gl. Pśizuk: mašina // mašina) a městno artikulacije (pśirownuj wugronjenje ‹s› pśed ‹t›: studěrowaś // student).

Jo wjele zjawow, kótarež pópšawem njejsu typiske za dolnoserbsku rěc, ale weto we wupóžycenjach pšawidłownje wustupuju. To pótrjefijo na pśikład kombinaciju ‹s› resp. ‹z› z ‹ě› abo ‹i› (adresěrowaś, fyziski).

Wěcej k tej temje: Kaulfürst 2019, b. 39.

Na tom městnje dej se hyšći raz na to pokazaś, až wupóžycenja se maju w někotarych padach (źělnje) pó pšawidłach cuzorěcnego wugronjenja, což njedajo se na indigeny słowoskład pśenjasć: Gaž móžomy ‹s› w słowje studěrowaś teke ako [ʃ] wugranjaś (gl. górjejce), njegroni to, až płaśi to samske za indigene słowo staś.