Jědrowy słowoskład

Głowny pśizuk lažy w indigenych dolnoserbskich słowach zasadnje na prědnej złožce. Wěcej wó tom: Kaulfürst 2019, b. 8-10. To pšawidło płaśi teke za negaciske partikle (njegnada, njemudriś, njamam) a prefikse (nadpismo, zaspiwaś).

Wuwześe su superlatiwy typa nejlěpšy, kótarež mógu se zasadnje na dwójaku wašnju wugranjaś: z głownym akcentom na prědnej resp. drugej złožce (pśir. na pś. nejwětšy a nejwěcej).

Druge wuwześe su pady, w kótarychž głowny akcent se pśesunjo na pśedchadnu jadnozłožkowu prepoziciju (nic pak pla a mjaz), na pś. do domu. Słowo pó prepoziciji zgubijo swój głowny akcent a twóri z prepoziciju akcentowy cełk.

Tśi- a wěcejzłožkowe słowa mógu měś pódlański akcent na pśedslědnej złožce, jogo realizacija jo fakultatiwna.

W kompizitumach typa žywjenjoběg, rukopis, w kótarychž jo druga komponenta jadnozłožkowa, njamóžo se akcent na pśedslědnej złožce realizěrowaś. W takich padach mamy pak jano głowny akcent pak pódlański akcent na złožce drugeje komponenty: žywjenjoběg // žywjenjoběg, rukopis // rukopis.

W kompozitumach typa kulkiwobrězowak, spěšnošuflitowanje, kótarež maju tśi- abo wěcejzłožkowu drugu komponentu, jo pódla głownego akcenta teke pódlański akcent móžny: pak na pśedslědnej złožce, ako w zakładnem pšawidle, pak na prědnej złožce drugeje komponenty: kulkiwobrězowak // kulkiwobrězowak // kulkiwobrězowak, spěšnošuflitowanje // spěšnošuflitowanje // spěšnošuflitowanje.

Cuzy słowoskład

Pśi cuzych słowach a póžyconkach njedajo se bźez znaśa wobstojnosćow konkretnego słowa cesto pśedpowěźeś, kaki akcent wóni w dolnoserbskej rěcy maju. Někotare pšawidłownosći pak móžomy zwěsćiś:

We wjele padach maju cuze słowa akcent na samskem městnje ako nimšćina: oaza, manuskript, koncert. Z pśiběrajucym stopnjom integracije móžo se akcent na prědnu złožku pśesunuś. W takich padach eksistěrujotej cesto dwě warianśe pśizuka pódla se: mašina // mašina. Někotare słowa z cuzych rěcow su se cełkownje integrěrowali ako póžyconki a maju pśizuk, ako indigene serbske słowa, na prědnej złožce, teke gaž maju w nimšćinje hynakšy pśizuk, na pś. papjera, latarnja.

Pśi integraciji słow cuzego pochada wustupuju casy wěste mustry. Tak wótpowědujo nimskemu -ieren cesto -ěrowaś a nimskemu -ität cesto -ita. Słowa z tyma kóńcowkoma maju w dolnoserbskej rěcy akcent na tśeśej złožce wótslědka: moněrowaś, uniwersita. Samski akcent maju (z małeju licbu wuwześow) teke słowa, kótarež se adaptěruju z kóńcowku -ija: agitacija, milicija, transfuzija, wersija. To pak njepśitrjefijo, gaž -ija koresponděrujo z nimskim -ie: garantija – Garantie.