“Maminorěcna dolnoserbšćina”

W lětach wokoło 1950 jo se w Dolnej Łužycy dokóńcył proces, ako jo južo dawno do togo se zachopił: změna rěcy wót dolnoserbšćiny na nimšćinu ako rěc wšednego dnja w spócetnje serbskorěcnych familijach.

Pśez to su powědarje dolnoserbšćiny, kótarež su toś tu rěc nawuknuli hyšći we familiji ako prědnu rěc (maminu rěc), źinsa normalnje dojśpili starstwo nanejmjenjej 70 lět. Serbšćina toś teje generacije powědarjow rozeznawa se – wótglědajucy wót jadnotliwych wuwześow – bejnje wót wariantow młodšych powědarjow, kótarež su dolnoserbšćinu za wětšy źěl nawuknuli we wobłuku rěcneje wucby w šuli a toś primarnje ako »cuzu rěc«.

Toś ta specifiska rěcna situacija jo zakład za how wužywane wóznamjenjenje »maminorěcna dolnoserbšćina«. Toś to zapśimjeśe póśěgujo se na zgromadnosć rěcy górjejce pomjenjoneje nejstaršeje generacije powědarjow, kótaraž abstrahěrujo wót wšyknych tamnych rozdźělow: Nawuknjenje za wětšy part mócnje dialektalnje zabarwjoneje dolnoserbšćiny we familiji.

Projekt

We wobłuku spěchowańskeje iniciatiwy „Dokumentacija wobgrozonych rěcow“ jo załožba Volkswagen-Stiftung spěchowała wót oktobra 2010 do kóńca 2015 pśi Serbskem instituśe (wótnožka Chóśebuz) slěźarski projekt pód titelom „Tekstowy a awdijowy korpus maminorěcneje (dialektalneje) dolnoserbšćiny“.

W tom pśedewześu jo se nagrało w lětach 2012 do 2015 nagromadu wěcej ako sto góźin rozgronow z něźi sedymźaset powědarkami a powědarjami dialektalneje dolnoserbšćiny. Pśi tom jo se glědało na ceły rěcny teritorium – kórta městnosćow, źož jo se nagrawało, namakajo se pód dypkom „nagrawanja“.

Bejnje wužytne jo, až jo se za wšykne nagrawanja napórała dolnoserbska transkripcija a pśełožk do nimšćiny. Tak su zukowe dokumenty teke pśez pismo (dolnoserbski a nimski) pśistupne. Stakim twórje transkripcije, ako wopśimuju něźi 700 000 běžece słowne formy (tokeny), jadnorazowy korpus powědaneje dialektalneje dolnoserbšćiny, ako dopołnjujo korpus dolnoserbskeje pisneje rěcy.

Tekstowy a awdijowy korpus maminorěcneje (dialektalneje) dolnoserbšćiny, kótaryž se how pśistupni pód titelom „maminorěcna dolnoserbšćina“, ma wjeliku dokumentarisku gódnotu a twóri dobry zakład za dalšne slěźenja nic jano wó dialektach samych, ale glědajucy na pśirownowanje z dolnoserbskeju pisneju rěcu.

Projekt jo se w relatiwnje jěsnem stadiumje wopisał w:
Hauke Bartels & Kamil Thorquindt-Stumpf: Ein neues Ton- und Textarchiv des muttersprachlich-dialektalen Niedersorbischen. In: Lětopis 60 (2013) 1, S. 39-60.
Dalšna publikacija ze skóńcneju dokumentaciju projekta se planujo.

W Serbskem instituśe su se na pśedewześu wobźělili:
dr. Hauke Bartels (cełkowne nawjedowanje), Kamil Thorquint-Stumpf (sobuźěło a koordinacija do septembra 2013), Marcin Szczepański (technika a wobźěłowanje datow; koordinacija wót oktobra 2013), Jan Měškank, Colett Neumannojc (studentiska pomoc, pśełožk transkripcijow do nimšćiny).
Za mały źěl nagrawanjow stej se wušej togo napórałej pśełožk do engelšćiny (dr. Katherine Bird) a fonetiska transkripcija (dr. Leszek Jocz).

Nagrawanja su pśewjadli dalšne wósoby (eksploratory), bźez kótarychž njeby se mógało pśedewześe zrealizěrowaś: Marija Elikowska-Winklerowa, Gregor Wieczorek, Stefanie Krawcojc, Juliana Kaulfürstowa, Marcus Kóńcaŕ a Christina Klimowa. Źěkujomy se wšyknym informantam, ako su byli zwólne, w rozgronach wulicowaś ze swójogo žywjenja.

W transkriptach dajo se grono informantow pśez carnu barwu teksta rozeznawaś wót wugronjenjow eksploratorow (šere). Na toś ten wažny rozdźěl pó roli glěda se teke pśi pytanju.

Zapśimjeśe nagraśow ze srjejźneje Łužyce

Dokulaž jo serbšćina w srjejźnej Łužycy mócnje wobgrozona, su se wob cas projekta teke zapśimjeli nagraśa z togo regiona (głownje teksty ze slěpjańšćinu). Něźi źaseś procentow nagraśow póchada z togo regiona. Pśi pytanju mógu se toś te nagraśa/transkripcije wědobnje wuzwóliś abo pśejś.

Toś te daty njereprezentěruju dolnoserbšćinu. Kradu notne zdokumentěrowanje teke teje warietety serbšćiny pak njejo z našogo wiźenja jano wobpšawiła zapśimjeśe do projekta, ale teke prezentaciju datow na toś tom boce.

The Language Archive

Primarne składowanišćo nagraśow (teke w zmysle wěstego, trajnego archiwěrowanja) jo „The Language Archive“, źož su wóni pśistupne ako źěl archiwa DoBeS pód mjenim „Lower Sorbian“.